Lịch sử hình thành vùng đất Cam Lợi
Quá trình hình thành phường Cam Lợi trải qua nhiều địa danh khác nhau, bắt nguồn từ làng Trà Long, chủ yếu là vùng Xóm Tranh; trong kháng chiến chống Pháp Cam Lợi thuộc thôn Trà Long; đến trước năm 1960, Cam Lợi thuộc xã Cam Lộc; sau giải phóng đến tháng 10 năm 1975, Cam Lợi được tách ra từ xã Cam Lộc và hình thành xã Cam Lợi, địa danh Cam Lợi có từ đây; tháng 10 năm 1978, Cam Lợi sát nhập vào thị trấn Ba Ngòi. Cho đến tháng 7 năm 2000, Cam Lợi mới chính thức trở thành một phường của thành phố Cam Ranh
Từ năm 1653, khi Chúa Nguyễn Phúc Tần lập ra đơn vị hành chính dinh Thái Khang trên vùng đất nay là tỉnh Khánh Hòa thì một bộ phận dân chúng đủ mọi ngành nghề từ các vùng Quảng Nam cho đến Bình Định, Phú Yên cũng được Chúa Nguyễn tạo mọi điều kiện để đi vào khai hoang lập địa trên vùng đất mới. Họ sinh cơ lập nghiệp thành từng nhóm làm nghề canh tác, câu lưới, đánh bắt hải sản… rồi dần dần hình thành xóm, làng.
Nghị định ngày 8/6/1939 của Toàn quyền Đông Dương Catơru và chỉ dụ số 17 của vua Bảo Đại năm thứ 15 tách một phần đất của Ninh Thuận cùng với phần đất Cam Ranh được tách khỏi huyện Vĩnh Xương, lập đơn vị hành chánh tương đương cấp huyện trực thuộc tỉnh Khánh Hòa gọi là Nha đại lý hành chính Ba Ngòi. Cam Lợi lúc này thuộc về thôn Trà Long. Theo Lịch Sử Đảng Bộ Huyện Cam Ranh Thời Kỳ 1930 - 1975, xuất bản năm 1994, trang 29 có ghi: “Cho đến cuối thập kỷ 30, bộ mặt Cam Ranh so với trước đã thay đổi một bước quan trọng.
Năm 1947 đến năm 1957, mặc dù Nha đại diện hành chính Ba Ngòi nhiều lần tách nhập, đổi tên nhưng Cam Lợi vẫn thuộc về Trà Long. Năm 1958, thành lập quận Cam Lâm thì Cam Lợi thuộc xã Cam Lộc, quận Cam Lâm.
Sắc lệnh 206 ngày 25/10/1965 của Chính phủ Việt Nam Cộng Hòa lập thị xã Cam Ranh gồm một phần đất của Cam Lâm (các xã Cam Ranh, Cam Bình, Cam Linh, Cam Phúc, Cam Lộc, Suối Hòa, Suối Vĩnh, Suối Hải) và phần đất đã nhập vào quận Du Long tháng 4/1960, Cam Lợi lúc này thuộc xã Cam Lộc, thị xã Cam Ranh.
Từ năm 1965 - 1970, do điều kiện chiến tranh ác liệt, dân cư các tỉnh Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên… tiếp tục di cư vào Cam Lợi; một phần làm Sở Mỹ bên bán đảo Cam Ranh, phần lớn thì buôn bán, dịch vụ ăn uống và làm biển… Cam Lợi là một nơi làm ăn có triển vọng, nên bà con đến mỗi lúc đông hơn, chủ yếu ở khu vực Xóm Tranh.
Nghị định 1048-NĐ/NV ngày 7/11/1970, thị xã Cam Ranh chia làm hai quận: Quận Nam và quận Bắc. Quận Bắc gồm các khu phố: Suối Hòa, Suối Vĩnh, Suối Hải, Suối Cam; quận Nam gồm các khu phố: Cam Phúc, Cam Bình, Cam Ranh, Cam Phú, Cam Lộc, Cam Sơn, Cam Thịnh. Cam Lợi thuộc khóm Trà Long của khu phố Cam Lộc.
Sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, dân cư các nơi ngay cả các hộ dân ở đảo Bình Ba, Bình Hưng cũng chuyển qua Cam Lợi sinh sống. Cam Lộc tách ra thành hai xã: Cam Lộc và Cam Lợi. Cam Lợi lúc này bao gồm khóm 4, 5 thuộc xã Cam Lộc trước đây và cả phần đất từ ga ngã ba đến Hóc Gia (thôn Tân Hiệp cũ, xã Cam Phước Đông ngày nay).
Do yêu cầu phát triển của huyện Cam Ranh và quản lý hành chính về mặt Nhà nước; ngày 23/10/1978, Chính phủ đã có quyết định số 268-CP, hợp nhất 4 xã: Cam Linh, Cam Lợi, Cam Thuận, Cam Lộc thành thị trấn Ba Ngòi.
Ngày 07/7/2000, Chính phủ ra Nghị định số 21/2000/NĐ-CP thành lập thị xã Cam Ranh (có 9 phường và 18 xã). Cam Lợi là một phường của thị xã Cam Ranh, gồm 3 khóm: Khóm 5, khóm 6 Nam và Khóm 6 Bắc. Đến năm 2001, tách khóm 5 ra thành 3 khóm; lúc này phường Cam Lợi có 5 khóm từ khóm 1 đến khóm 5. Từ năm 2006, tách một số khóm để thành lập tổ dân phố.
Ngày 11/4/2007, Chính phủ ra Nghị định số 65/2007/NĐ-CP điều chỉnh địa giới hành chính, thành lập huyện Cam Lâm và thị xã Cam Ranh (9 phường và 6 xã). Phường Cam Lợi có 9 tổ dân phố: Lợi Phú, Lợi Thủy, Lợi Hải, Lợi Hưng, Lợi Thịnh, Lợi Phúc, Lợi Thọ, Lợi Hòa, Lợi Hiệp.
Trụ sở UBND phường Cam Lợi
Ngày 23/12/2010, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 65/NQ-CP về việc thành lập thành phố Cam Ranh trực thuộc tỉnh Khánh Hòa. Cam Lợi là một phường nội thành của thành phố Cam Ranh. Từ đây Cam Lợi có điều kiện và thời cơ phát triển nhanh và bền vững. Mảnh đất và con người Cam Lợi sâu nặng nghĩa tình, thân thiện và mến khách qua bao thế hệ dựng làng, giữ nước./.
Nguyễn Thị Tuyết - Theo sách Lịch sử Cách mạng p.Cam Lợi